Βασικά σημεία Κληρονομικού Δικαίου

Ο άνθρωπος, είτε προσπαθώντας να ρυθμίσει την περιουσία του, για τον χρόνο μετά το θάνατό του, είτε προσπαθώντας να κατανοήσει τη διαδικασία επαγωγής της κληρονομιάς, υπεισέρχεται σε έναν κλάδο δικαίου τόσο σύνθετο όσο και χαοτικό. Μετά τον θάνατο του προσώπου (κληρονομουμένου), η περιουσία του ως σύνολο (κληρονομιά),μπορεί να επέλθει στους κληρονόμους του με τρεις διαφορετικούς τρόπους: με την διαθήκη, με την εξ ‘αδιαθέτου διαδοχή και τέλος με τη νόμιμη μοίρα.

Α) Η διαθήκη, δηλαδή το έγγραφο που περιλαμβάνει τις τελευταίες επιθυμίες κάποιου, καθώς και τον τρόπο που επιθυμεί να μοιραστεί η περιουσία του, διακρίνεται σε τρεις μορφές: σε ιδιόχειρη, σε δημόσια και μυστική.

1. Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται(πρέπει να προκύπτει η ημέρα, ο μήνας και το έτος) και υπογράφεται στο τέλος του κειμένου της από αυτόν. Στη συνέχεια, αν το επιθυμεί ο διαθέτης, μπορεί να το παραδώσει στον συμβολαιογράφο για φύλαξη με τη διαδικασία της κατάθεσης εγγράφων. Τα πλεονεκτήματά του είναι πολλά, καθώς είναι ανέξοδη, ανασυντάσσεται ανά πάσα στιγμή, δεν απαιτεί πανηγυρικές διαδικασίες και το περιεχόμενο ή ακόμα και η ύπαρξη του δεν μαθαίνονται.
   Ωστόσο , η ιδιόγραφη διαθήκη είναι και η πιο εύκολα προσβαλλόμενη, λόγω έλλειψης τύπου. Πιο συγκεκριμένα το μεγαλύτερο μειονέκτημα της εντοπίζεται στο προσφάτως τροποποιηθέν άρθρο 77 του Ν. 4182/2013 (ΦΕΚ Α’ 185/10/9/2013), όπου καθιερώθηκε εξαίρεση της αρχής της ισότητος μεταξύ των τριών τύπων διαθήκης, εις βάρος της ιδιογράφου και της μυστικής. Σε περίπτωση λοιπόν, που ο διαθέτης δεν έχει συγγενείς εξ αίματος ως και τον τέταρτο βαθμό, για να αφήσει με διαθήκη την κληρονομιά του σε μη συγγενικό του πρόσωπο, που νομικά ονομάζεται εξωτικός, θα πρέπει να το κάνει μόνο με δημόσια διαθήκη. (Η δικαιολογητική βάση αυτής της διάταξης είναι η προστασία του συμφέροντος του Δημοσίου, διότι στις περιπτώσεις που κάποιος διαθέτης δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους, κληρονόμος τελικά καλείται το Ελληνικό Δημόσιο. Αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου «κατασκευάστηκαν» διαθήκες ανθρώπων που απεβίωσαν χωρίς συγγενείς, ώστε να επιχειρείται να κληρονομήσει κάποιος τρίτος με πλαστογραφία, ενώ χωρίς την ιδιόγραφη διαθήκη η περιουσία θα κατέληγε υπέρ του Δημοσίου.)
   Άρθρο 77 Ν.4182/2013:
   Α. » Εξωτικός εγκαθίσταται o κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ’ αδιαθέτου κληρονόμους μόνο με δημόσια διαθήκη.
   B. Αν με ιδιόγραφη διαθήκη διαθέτη που δεν είναι εν ζωή κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου έχει εγκατασταθεί εξωτικός ως κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους , το δικαστήριο διατάσσει γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη. Στη περίπτωση αυτή καλείται υποχρεωτικά στη δίκη, τριάντα (30) τουλάχιστον ημέρες πριν τη δίκη το Ελληνικό Δημόσιο.
2. Η δημόσια διαθήκη συντάσσεται με δήλωση από τον διαθέτη της τελευταίας του βούλησης(προφορικά), ενώπιον συμβολαιογράφου και παρουσία τριών (3) μαρτύρων ή ενώπιον δυο (2) συμβολαιογράφων και ενός μάρτυρα. Μετά τον θάνατο του διαθέτη, η δημόσια διαθήκη δημοσιεύεται από τα αρμόδιο δικαστήριο με μέριμνα του συμβολαιογράφου που τη συνέταξε. Ως πλεονεκτήματα αναφέρονται η αυξημένη αποδεικτική της δύναμη, ο περιορισμός του κινδύνου απώλειας ή καταστροφής της καθώς και η δυνατότητα σύνταξης της από πρόσωπα που δεν μπορούν να γράψουν ή υπογράψουν, ενώ ως μειονεκτήματα παρουσιάζονται η ακυρότητα λόγω παράβασης διατυπώσεων που απαιτεί ο νόμος, έστω και αν η βούληση του διαθέτη δεν έχει ελαττώματα ή το γεγονός ότι τρίτοι (μάρτυρες) θα ακούσουν τη τελευταία δήλωση του διαθέτη.
3. Τέλος, η μυστική αποτελείται από δύο στάδια: στο πρώτο ο διαθέτης συντάσσει έγγραφο που περιέχει την τελευταία του βούληση, ενώ στο δεύτερο ο ίδιος ο διαθέτης παραδίδει το έγγραφο στον συμβολαιογράφο ενώπιον τριών μαρτύρων ή δύο συμβολαιογράφων και ενός μάρτυρα, δηλώνοντας ότι περιέχει την τελευταία του δήλωση. Το κυριότερο πλεονέκτημα του είναι ότι δεν ανοίγεται η διαθήκη, συνεπώς δεν γίνεται γνωστό το περιεχόμενο της.

Β) Εξ αδιαθέτου διαδοχή: Σε περίπτωση που δεν είχε συνταχθεί διαθήκη εν ζωή του κληρονομούμενου, επέρχεται η εξ αδιαθέτου διαδοχή, δηλαδή η κατανομή της κληρονομιάς ,στους συγγενείς, με σειρά προτεραιότητας. Η κληρονομική διαδοχή διαχωρίζεται σε έξι τάξεις :

Πρώτη τάξη : Σε αυτήν καλούνται να κληρονομήσουν ολόκληρη την περιουσία οι κατίοντες του κληρονομούμενου, δηλαδή τα τέκνα και τα εγγόνια μαζί με τη σύζυγο, αν υπάρχει, αποκλείοντας έτσι άλλους συγγενείς από άλλες τάξεις. Έτσι, για παράδειγμα, αν ο Α πέθανε αδιάθετος, δηλαδή χωρίς να έχει αφήσει διαθήκη, και είχε σύζυγο Β και τέκνα Γ και Δ, τότε θα κληρονομήσει η σύζυγος το ¼ της περιουσίας και το υπόλοιπο θα το κληρονομήσουν τα τέκνα Γ και Δ ,των οποίων το ποσοστό θα ανέρχεται στα3/8 της περιουσίας στον καθένα. Αν στο ίδιο παράδειγμα το τέκνο Δ είχε προαποβιώσει από τον Α αλλά είχε δικά του τέκνα Ε και Ζ, τότε οι Ε και Ζ θα κληρονομήσουν το μερίδιο, που θα άνηκε στο γονιό τους, δηλαδή τα 3/8 της περιουσίας, ήτοι από 3/16 ο καθένας. Αν ο κληρονομούενος δεν είχε κατίοντες, καλείται η δεύτερη τάξη.

Δεύτερη τάξη : Σ ‘αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι γονείς, τα αδέρφια και η σύζυγος, της οποίας το ποσοστό αυξάνεται, εφόσον δεν υπάρχουν τέκνα. Πιο συγκεκριμένα, η σύζυγος κληρονομεί ο ½ της περιουσίας ,ενώ οι γονείς Α και Β και ο αδερφός Γ θα κληρονομήσουν ο καθένας τους το 1/6 της. Αν δε, δεν υπήρχε σύζυγος, τότε οι Α,Β, και Γ θα μοιράζονταν όλη τη κληρονομιά και ως εκ τούτου θα ελάμβανε ο καθένας τους το 1/3 της περιουσίας. Εφόσον δεν υπάρχουν συγγενείς ούτε σε αυτή την τάξη, καλείται η αμέσως επόμενη.

Τρίτη τάξη : Εδώ κληρονομούν οι παππούδες και οι γιαγιάδες, καθώς και η σύζυγος , της οποίας το ποσοστο παραμένει στο ½, οπότε ο παππούς Α και η γιαγιά Β κληρονομούν το υπόλοιπο μισό της περιουσίας , δηλαδή το ¼ ο καθένας τους. Σε περίπτωση ανυπαρξίας συγγενών και σ αυτή την τάξη, προχωρούμε στην τέταρτη, η οποία στη πράξη σπάνια καλείται στη κληρονομική διαδοχή.

Τέταρτη τάξη : Βρίσκονατι οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου καθώς και η σύζυγος. Στη σύζυγο επέρχεται το ½ της περιουσίας, ενώ στους προπαππού Α και προγιαγιά Β μοιράζεται το υπόλοιπο μισό, δηλαδή μετέχοντας ο καθένας με ποσοστό ¼ επί της περιουσίας.

Πέμπτη τάξη :Εφόσον ο κληρονομούμενος δεν είχε κανέναν συγγενή αλλά είχε μόνο σύζυγο, τότε καλείται μόνη της στην κληρονομικη διαδοχή και λαμβάνει όλη τη περιουσία.

Έκτη τάξη :Στην έκτη και τελευταία τάξη, εφόσον ο αποθανών δεν είχε ούτε συγγενείς αλλά ούτε σύζυγο, η περιουσία ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο.

Ο κάθε κληρονόμος έχει το δικαίωμα να αποποιηθεί της κληρονομιάς εντός τεσσάρων μηνών, οπότε και αν δεν το κάνει τεκμαίρεται σιωπηρά ότι την αποδέχεται. Αν τελικά την αποδεχτεί , κατά κανόνα ευθύνεται και για το παθητικό σκέλος της κληρονομιάς (βέβαια στην περίπτωση αυτή εισάγονται πολλές εξαιρέσεις και η διαδικασία περιπλέκεται ακόμη περισσότερο). Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο μοναδικός λόγος αποκλεισμού της συζύγου από την κληρονομιά , είναι ο θανών να είχε ασκήσει αγωγή διαζυγίου έχοντας βάσιμο λόγο.

Γ) Νόμιμη μοίρα : Σε περίπτωση που ο κληρονομούμενος είχε αφήσει διαθήκη, χωρίς να συμπεριλάβει τους «νόμιμους μεριδούχους», τότε αυτοί θα λάβουν ένα ελάχιστο ποσοστό της περιουσίας, που ανέρχεται στο μισό , από το ποσοστό που θα αναλογούσε στον καθένα, σε περίπτωση κληρονομικής διαδοχής, δηλαδή σε περίπτωση που ο θανών δεν άφηνε διαθήκη. Νόμιμοι μεριδούχοι είναι οι κατίοντες (τέκνα, εγγόνια) και η σύζυγος και αν αυτοί δεν υπήρχαν , οι γονείς του κληρονομούμενου.
Εάν δηλαδή ο διαθέτης άφησε στη διαθήκη του, κληρονόμο μόνο την δεύτερη σύζυγό του, ενώ παρέλειψε να συμπεριλάβει τα δύο του τέκνα, που είχε από τον πρώτο του γάμο, τα τέκνα αυτά δικαιούνται να προσβάλλουν την διαθήκη μόνο κατά το τμήμα που περιορίζει τη νόμιμη μοίρα τους. Τα δύο τέκνα δηλαδή, στο παράδειγμά μας, δικαιούνται να λάβουν το καθένα τα 3/16 της περιουσίας του διαθέτη ,διότι αν ο τελευταίος είχε αποβιώσει χωρίς διαθήκη , έκαστο των τέκνων του θα λάμβανε τα 3/8 και η δεύτερη σύζυγος τα 2/8. Τώρα που ο διαθέτης παρέλειψε να αφήσει στην διαθήκη του κάτι στα δύο του τέκνα, αυτά μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα της νομίμου μοίρα ,ώστε έκαστο να λάβει το μισό από τα 3/8, δηλαδή τα 3/16. Εάν το πράξουν τότε τα δύο παιδιά μαζί θα λάβουν 3/16 +3/16 = 6/16, ενώ η δεύτερη σύζυγος , που δυνάμει της διαθήκης θα ελάμβανε το 100 τοις εκατό , τώρα θα λάβει το υπόλοιπο, δηλαδή τα 10/16.

Το κληρονομικό δίκαιο είναι ένας από τους πιο περίπλοκους τομείς του δικαίου, όπου η κατανόηση του καθίσταται δύσκολη, καθώς ανάλογα με τις περιστάσεις ,αλλάζουν εύκολα τα δεδομένα. Ο βασικός κορμός του δικαίου αυτού είναι η παραπάνω διαδικασία, σε κάθε περίπτωση όμως, υπάγονται πολλοί ακόμη θεσμοί που δεν αναφέρθηκαν στο συγκεκριμένο άρθρο, και η συνεργασία με δικηγόρο καθίσταται απαραίτητη.