ΤΟ ΝΕΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΜΕΤΑ ΤΟ Ν. 4800/2021

Με τον πρόσφατο Ν. 4800/2021 «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις»  αντικαταστάθηκαν ,για πρώτη φορά από το 1983, οι σχετικές διατάξεις 13 άρθρων του Αστικού Κώδικα. Σκοπός του νέου νομοθετικού πλαισίου είναι η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου, όπως άλλωστε επιτάσσει το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος για την προστασία της παιδικής ηλικίας και οι διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου που δεσμεύουν την Ελλάδα , με την ενεργό παρουσία και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους απέναντι σε αυτό. Ο στόχος, όπως εκφράστηκε από το νομοθέτη, είναι η ανάδειξη και η ενίσχυση της κοινής επιμέλειας των ανηλίκων, για λόγους ισότητας, μεταξύ των συζύγων, αναφορικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους απέναντι σε αυτούς.

Οι βασικές καινοτομίες των νέων διατάξεων του Αστικού Κώδικα είναι οι εξής:

Συναινετικό διαζύγιο με κοινή ψηφιακή δήλωση (ΑΚ 1441)

Πλέον οι σύζυγοι μπορούν να λύσουν το γάμο τους, όχι μόνο με έγγραφη συμφωνία, αλλά και με κοινή ψηφιακή δήλωση. Στην περίπτωση αυτή, η κοινή ψηφιακή δήλωση υποβάλλεται από τους συζύγους με ψηφιακή σύμπραξη πληρεξούσιου δικηγόρου για καθέναν από αυτούς.

Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, για να λυθεί ο γάμος, πρέπει με την ως άνω έγγραφη συμφωνία ή την κοινή ψηφιακή δήλωση ή με άλλη συμφωνία που καταρτίζεται με τον ίδιο τρόπο, να ρυθμίζεται πλέον και εν γένει η κατανομή της γονικής μέριμνας, ενώ ειδικότερα, εκτός από την επιμέλεια των τέκνων, την επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και τη διατροφή τους, πρέπει να ρυθμίζεται και ο τόπος διαμονής τους καθώς και ο γονέας με τον οποίο διαμένουν. Όπως ισχύει για την έγγραφη συμφωνία, έτσι και η κοινή ψηφιακή δήλωση ισχύει για τουλάχιστον δύο έτη. Τη συμβολαιογραφική πράξη μπορούν πλέον όχι μόνο να υπογράφουν, αλλά και να εγκρίνουν με ηλεκτρονικά μέσα, οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους ή μόνο οι τελευταίοι,, εφόσον είναι εφοδιασμένοι με ειδικό πληρεξούσιο. Η πληρεξουσιότητα πρέπει να έχει δοθεί μέσα στον τελευταίο μήνα πριν την υπογραφή της συμφωνίας.                       

Άσκηση και ανάθεση γονικής μέριμνας (ΑΚ 1511)

Η ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του τέκνου, καθώς και η αποτροπή της διάρρηξης των σχέσεών του με καθέναν από αυτούς, είναι δύο ξεκάθαρα κριτήρια, τα οποία θα δεσμεύουν τον δικαστή για την λήψη αποφάσεως σχετικά με την ανάθεση και την άσκηση της γονικής μέριμνας. Επιπλέον, παρατίθενται περαιτέρω κριτήρια, τα οποία θα συνεκτιμά το δικαστήριο, όταν αποφασίζει για την γονική μέριμνα, όπως η ικανότητα και η πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σέβεται τα δικαιώματα του άλλου, η συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και η συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του.  Με το ίδιο άρθρο, στους λόγους μη διάκρισης από το δικαστήριο, όταν αποφασίζει για τη γονική μερίμνα (ήτοι, φύλο, γλώσσα, θρησκεία, πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, ιθαγένεια, εθνική ή κοινωνική προέλευση, περιουσία κάθε γονέα), προστέθηκε και ο «σεξουαλικός προσανατολισμός» των γονέων.

Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου – διάσταση των συζύγων (ΑΚ 1513)

Η νέα ρύθμιση του άρθρου ορίζει ότι η κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας εξακολουθεί και μετά το διαζύγιο ή την ακύρωση του γάμου ή τη λύση – ακύρωση του συμφώνου συμβίωσης, εφόσον ζουν και οι δύο γονείς. Σύμφωνα, δε, με την διάταξη του άρθρου 1510 του ΑΚ, η γονική μέριμνα ασκείται από κοινού από τους δύο γονείς του ανηλίκου και το ίδιο ισχύει και για την επιμέλεια, που αποτελεί περιεχόμενο της γονικής μέριμνας, μαζί την διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του ανηλίκου τέκνου.

Η αναφορά του νομοθέτη σε «από κοινού και εξίσου» άσκηση της γονικής μέριμνας μετά το διαζύγιο χρήζει αποσαφήνισης. Η από κοινού και εξίσου άσκηση, θα μπορούσε να σημαίνει ότι και οι δύο γονείς έχουν ισότιμη συμβολή στην άσκηση της γονικής μέριμνας. Θα μπορούσε όμως να σημαίνει και ισόχρονη άσκηση της γονικής μέριμνας, με την έννοια της εναλλασσόμενης κατοικίας. Η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων δεν έχει ενιαία αντιμετώπιση του ζητήματος μέχρις στιγμής. Σύμφωνα με ένα μέρος αυτής, η υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας και της εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου δεν εξασφαλίζει τη σταθερότητα της ανατροφής του και δεν λειτουργεί προς συμφέρον του, ενώ σύμφωνα με άλλη προσέγγιση, η ύπαρξη διπλής κατοικίας θεωρείται ευεργετική και παραίτηση για την προστασία της ισόρροπης ανάπτυξης του παιδιού. Αναμένεται να δούμε πώς θα ερμηνευτεί η επίμαχη διάταξη από τα δικαστήριά μας. Στο ίδιο άρθρο ορίζεται ότι ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο άρθρο 1516 ΑΚ (δηλαδή συνήθεις πράξεις επιμελείας του τέκνου ή τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του) κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα. Έτσι διασφαλίζεται η γνώση και του έτερου γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το παιδί, ως προς τα τρέχοντα ζητήματα της καθημερινότητάς του.

Παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας( ΑΚ 1514)

Κατά παρέκκλιση του άρθρου 1513, οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα. Το ανωτέρω έγγραφο ισχύει τουλάχιστον για δύο (2) έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του.

Αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, όπως ο νόμος ορίζει. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο.

Σημαντικά ζητήματα επιμελείας του τέκνου( ΑΚ 1519)

Ο νομοθέτης όρισε συγκεκριμένα ότι οι αποφάσεις για την ονοματοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευμα, για ζητήματα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και για τα ζητήματα της εκπαίδευσης του, λαμβάνονται από κοινού από τους δύο γονείς.

Προσωπική επικοινωνία( ΑΚ 1520)

Ορίζεται πλέον ότι ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο έχει όχι μόνο το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση της, κατά το δυνατό, ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Με το παρόν άρθρο θεσπίζεται για πρώτη φορά τεκμήριο ελάχιστης προσωπικής επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το ανήλικο (η οποία αναφέρεται ρητά εκτός από δικαίωμα και ως υποχρέωση του γονέα) και το οποίο τεκμήριο ορίζεται στο 1/3 του συνολικού του έτους. Προκρίνεται η κατά το δυνατόν πιο διευρυμένη επικοινωνία του γονέα με το τέκνο του με φυσική του παρουσία και διαμονή του τέκνου στην οικία του γονέα του ενώ ορίζεται ρητά ότι ο έτερος γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλον γονέα σε τακτή χρονική βάση. Επιπλέον, προβλέπεται ότι είναι δυνατός ο αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους.

Συνέπειες κακής άσκησης της γονικής μέριμνας ( ΑΚ 1532)

Με το παρόν άρθρο εξειδικεύονται τα κριτήρια της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας. Έτσι, ενδεικτικά, κακή άσκηση συνιστά α) η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις που αφορούν το τέκνο ή τη συμφωνία των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας β) η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης με τον άλλον γονέα και την οικογένειά του, γ) η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής αποφάσεως για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει, δ) η κακή άσκηση ή η υπαίτια παράλειψη του δικαιώματος επικοινωνίας, ε) η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει διατροφή, καθώς και στ) η καταδίκη του γονέα με οριστική δικαστική απόφαση για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Στις περιπτώσεις αυτές το δικαστήριο μπορεί να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει στον άλλον γονέα.

Αντί επιλόγου

Το νέο οικογενειακό δίκαιο κινείται καταρχήν προς τη σωστή κατεύθυνση, στο βαθμό που αποσκοπεί στην ενεργή παρουσία και των δύο γονέων στην ανατροφή του τέκνου στις περιπτώσεις λύσης ή ακύρωσης του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των γονέων. Αυτό είναι προς το συμφέρον του τέκνου, ώστε να διασφαλίζεται η ψυχική υγεία του, η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό περιβάλλον και η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

Μένει να δούμε πώς τα δικαστήριά μας θα αποτυπώσουν στην πράξη τις νέες ρυθμίσεις που εισήχθησαν με τον νόμο και εάν αυτές θα επιδράσουν εν τέλει θετικά στην συνεργασία μεταξύ των γονέων, προς όφελος και συμφέρον των τέκνων τους, που παραμένει πάντοτε το ζητούμενο.

Το γραφείο μας με την εμπειρία που διαθέτει μπορεί να σας ενημερώσει και να σας κατευθύνει υπεύθυνα.

Τηλ. 2310 – 553162, 2310 – 553163, email: info@pglaw.gr